Co to jest? 

Gonartroza to dokuczliwe schorzenie, które dotyka wiele osób. Jest to forma artrozy, czyli postępującej choroby zwyrodnieniowej, w której chrząstka stawowa, czyli rodzaj tkanki pokrywającej kości kolana, której funkcją jest zwiększanie elastyczności i zmniejszanie tarcia podczas wykonywania ruchów, ulega degeneracji i zużyciu. 

Artroza może dotyczyć obu stawów kolanowych, stawu rzepkowo-udowego między kością udową a rzepką oraz stawu piszczelowo-udowego między kością udową a piszczelową, gdzie z kolei może wpływać na przedziały przyśrodkowe (wewnętrzne) i/lub boczne. W zależności od przedziałów kolana, które uległy degeneracji, można zatem wyróżnić gonartrozę jednoprzedziałową, dwuprzedziałową lub trójprzedziałową (w której zmiany obejmują zarówno przedziały przyśrodkowe, jak i boczne stawu piszczelowo-udowego oraz przedział rzepkowo-udowy).

W każdym przypadku postępujące ścieńczenie chrząstki powoduje bolesne objawy, a także uszkodzenie innych elementów anatomicznych tworzących sam staw (łąkotek, więzadeł, ścięgien i kości podchrzęstnej).

 Kość może zareagować pogrubieniem i wytworzeniem osteofitów, czyli szpiczastych narośli brzeżnych. W miarę upływu czasu uszkodzenie prowadzi do utraty części zdolności ruchowych, bólu, a w bardziej zaawansowanych postaciach także do deformacji stawu i znacząco wpływa na jakość życia. Jeśli doszło do poważnego uszkodzenia kolana w wyniku artrozy, wykonywanie prostych czynności takich jak chodzenie lub wchodzenie po schodach może być trudne i bolesne. Czasami ból można odczuwać po prostu podczas siedzenia lub nawet leżenia w łóżku.

Przyczyny 

Nie zawsze jest możliwe zidentyfikowanie konkretnej przyczyny. Zwyrodnienie zwykle może być wynikiem kilku czynników zmieniających równowagę stawu.

Można wyróżnić dwa rodzaje gonartrozy:

• pierwotną, spowodowaną naturalną degeneracją tkanek na skutek ich starzenia się, występującą zazwyczaj u osób po 60. roku życia;
• wtórną, spowodowaną wcześniejszym poważnym urazem, np. złamaniem kości piszczelowej, strzałkowej lub udowej; złamaniem elementów kostnych kolana (plateau kości piszczelowej lub kłykci kości udowej), uszkodzeniem więzadeł, zabiegiem chirurgicznym (w szczególności usunięciem łąkotki), stresem spowodowanym wielokrotnymi, drobnymi urazami oraz, w rzadszych przypadkach, chorobami ogólnoustrojowymi (np. sercowo-naczyniowymi) lub metabolicznymi.

Oprócz tej klasyfikacji, ogólne czynniki ryzyka, które należy wziąć pod uwagę w przypadku tego schorzenia, to:

• wiek, ponieważ stanowi on najczęstszy element przyczynowy związany nie tylko z postępującym starzeniem się stawów;
• nadwaga i otyłość, ponieważ nadmierna masa ciała powoduje mechaniczne obciążenie stawów nóg i przyczynia się do wczesnego wystąpienia gonartrozy;
• choroby reumatyczne, takie jak reumatoidalne zapalenie stawów;
• indywidualne predyspozycje do artrozy na tle czynników rodzinnych i genetycznych;
• wady związane z nieprawidłowym ustawieniem kolana, które są odpowiedzialne za zmieniony rozkład obciążeń na powierzchniach stawowych i ich przedwczesne zużycie: szpotawatość i koślawość kolana różnią się orientacją między kością udową a piszczelową i są ważnymi elementami ryzyka zarówno dla artrozy kolana, jak i dla stabilności i zwyrodnienia innych stawów kończyn dolnych (kostki, biodra itp.), zwłaszcza jeśli mierzony w stopniach kąt odchylenia jest ewidentny.

Objawy 

Najczęstszą dolegliwością odczuwaną przez pacjenta cierpiącego na gonartrozę jest tępy i mechaniczny ból, objawiający się głównie podczas ruchu i ustępujący podczas odpoczynku.

Na początku nasila się po długotrwałej aktywności chorego stawu; w miarę pogarszania się artrozy może również wystąpić przy prostych ruchach, takich jak wstawanie z krzesła lub wysiadanie z samochodu. Rzadziej zdarza się, że jest ostry, intensywny i uporczywy nawet w spoczynku.

Bólowi towarzyszą inne subiektywne objawy, wśród których najczęstszymi i najbardziej dokuczliwymi dla pacjenta są sztywność, tj. uczucie skrępowania ruchów, oraz obrzęk. Opuchlizna stawu może być związana z jego postępującą deformacją lub wysiękiem stawowym, tj. nadmierną produkcją mazi stawowej.

Diagnoza 

Ścieżka diagnostyczna obejmuje wizytę u specjalisty, opis objawów i obiektywne badanie kolana. 

Następnie wykonuje się ukierunkowane badania instrumentalne. Niewątpliwie badanie radiograficzne jest najbardziej przydatne do oceny stopnia gonartrozy.

Jądrowy rezonans magnetyczny jest badaniem drugiego poziomu: pozwala na zbadanie stopnia zużycia struktur stawowych, zwyrodnienia łąkotek i chrząstki oraz określenie zakresu zużycia. Z tego względu jest ono zarezerwowane dla młodszych pacjentów z okresowym bólem i mniej uporczywymi dolegliwościami.

Leczenie i zabiegi

Strategie leczenia gonartrozy skupiają na dwóch poziomach:

• kontrola bólu
• przywrócenie sprawności funkcjonalnej

Leczenie gonartrozy może być zarówno zachowawcze, jak i chirurgiczne. 

To pierwsze obejmuje ogólne środki, takie jak redukcja masy ciała i gimnastyka adaptacyjna lub fizjoterapia w celu wzmocnienia mięśni stabilizujących kolano i poprawy ruchomości stawu. Podawanie środków przeciwbólowych i niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) jest towarzyszącą terapią lekową.

Istnieje również terapia infiltracyjna, tj. podawanie kortykosteroidów i miejscowych środków znieczulających bezpośrednio do jamy stawowej za pomocą zastrzyków, co pomaga zmniejszyć wysięk w stawie i na krótką metę pozwala ograniczyć objawy.

Z kolei kwas hialuronowy wykazuje podwójne działanie: redukuje objawy bólowe, a także pomaga smarować stawy i zapewnia ochronę w warunkach obciążenia.

W badaniach in vitro wykazano, że komórki macierzyste stymulują regenerację tkanki stawowej, ponieważ dzielą się, dając początek komórkom różnicującym się jako komórki tkanki łącznej; w terapii infiltracyjnej wykazują również działanie przeciwzapalne.

Wśród zachowawczych metod leczenia, które należy łączyć z lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi, jest również stosowanie specjalnych ortez do kolan w przypadku gonartrozy, które należy wybierać w zależności od stanu stawu. W przypadku gonartrozy jednoprzedziałowej zastosowanie specjalnej ortezy, takiej jak Ortho-A za pomocą ukierunkowanego nacisku umożliwia zmniejszenie ciśnienia między kłykciem kości udowej a plateau kości piszczelowej, który wcześniej była chrząstka stawowa. Dzięki innowacyjnemu mechanizmowi dźwigni możliwe jest odciążenie przyśrodkowego lub bocznego przedziału stawu, a także modulowanie intensywności nacisku wymaganego do odpowiedniego ustawienia głów kości.

Jeśli leczenie zachowawcze nie przynosi pożądanych efektów, można rozważyć interwencję chirurgiczną polegającą na wymianie zużytych powierzchni stawowych kolana (resurfacing).  Uszkodzone powierzchnie chrząstki i niewielka ilość znajdującej pod nią tkanki kostnej na końcach kości udowej i piszczelowej są usuwane i zastępowane metalowymi elementami, które odtwarzają powierzchnię i ruch stawu za pomocą specjalnej, bardzo mocnej plastikowej wkładki. Operacja jest skutecznym i stosunkowo bezpiecznym zabiegiem, który łagodzi ból, a także koryguje wszelkie deformacje kolana, a po trzech tygodniach, podczas których konieczna jest również terapia rehabilitacyjna, pomaga powrócić do normalnych codziennych czynności bez bólu. Lekarz może zalecić operację wymiany stawu kolanowego z kilku powodów, a najlepsze rezultaty osiąga się w przypadku osób, które cierpią na:

• ciężką artrozę, ból lub sztywność, które ograniczają codzienne czynności, w tym chodzenie, wchodzenie po schodach i wstawanie lub siedzenie na krześle;
• umiarkowany lub silny ból kolana, nawet w spoczynku, w dzień lub w nocy;
• przewlekły stan zapalny i obrzęk kolana, który nie ustępuje po odpoczynku, zastosowaniu okładów z lodem, infiltracji kwasem hialuronowym lub leków;
• deformację kolana, szpotawość kolana (varus) lub koślawość kolana (valgus); w takich przypadkach operacja protetyczna może wyrównać kończyny.

Po operacji należy:

• bezwzględnie unikać wszelkich wysiłków;
• spróbować schudnąć w przypadku nadwagi;
• nie obciążać endoprotezy kolana;
• rozpocząć fizjoterapeutyczne ćwiczenia rehabilitacyjne jak najwcześniej, jeszcze na etapie leżenia
• zacząć wspomagane chodzenie tak szybko, jak to możliwe, tzn. już trzeciego dnia po operacji
• nosić pomoce ortopedyczne i używać kul

normalne chodzenie można wznowić średnio 45 dni po operacji.