Czym jest i dlaczego powstaje?

Osteoporoza jest chorobą charakteryzującą się zarówno zmniejszeniem masy tkanki kostnej, jak i zmianą architektury kości. Zmiany te stają się coraz poważniejsze wraz z wiekiem, zwykle nie dając objawów, i powodują większą kruchość kości, które stają się bardziej podatne na złamania. Zubożenie masy kostnej rozpoczyna się około trzydziestego roku życia, ale u kobiet przyspiesza po menopauzie, kiedy fizjologiczny spadek hormonów estrogenowych powoduje gwałtowną utratę masy kostnej. Złamanie w wyniku kruchości kości jest dramatyczną kulminacją naturalnego przebiegu choroby i dotyka jedną na trzy kobiety i jednego na pięciu mężczyzn w ciągu ich życia. 

Aby wyjaśnić przyczyny tego zwyrodnienia, należy wziąć pod uwagę fakt, że kość podobnie jak skóra jest żywą tkanką i podlega ciągłej przebudowie przez całe życie, polegającej na procesach resorpcji wywoływanych przez komórki zwane osteoklastami i budowy wywoływanych przez inne komórki zwane osteoblastami. Z biegiem lat, wraz z fizjologicznym procesem starzenia się, masa zresorbowanej tkanki kostnej może być większa niż masa nowo powstałej tkanki kostnej, co skutkuje utratą masy kostnej. 

Intensywna przebudowa kości powoduje postępujące ścieńczenie, czyli rozrzedzenie tkanki, które skutkuje zmniejszeniem gęstości samej kości, a w rezultacie mniejszą odpornością na urazy i upadki. 

Im bardziej zmniejsza się gęstość kości, tym częściej mogą występować złamania kości, które stają się coraz bardziej porowate i niestabilne oraz mogą pękać przy najmniejszym naprężeniu. 

Które części ciała są najbardziej narażone

Jeśli chodzi o szkielet, wiadomo, że do złamań w wyniku kruchości dochodzi w miejscach większej zawartości kości beleczkowej, czyli kości gąbczastej, która zawiera szpik i wytwarza komórki krwi i która znajduje się pod zwartą częścią kości. Kość gąbczasta znajduje się głównie w najbardziej wewnętrznej części kości, na poziomie kości krótkich, kości płaskich i na końcach (nasadach) kości długich. Jak można się domyślić, pod mikroskopem tkanka ta wygląda jak gąbka i znajduje się w niej wiele przestrzeni ograniczonych beleczkami.

Różnie ustawione i przecinające się beleczki ograniczają jamy zwane jamami szpikowymi, które zawierają szpik czerwony (krwiotwórczy, z którego powstają komórki krwi) i żółty (tłuszczowy).

Dzięki strukturze pęcherzykowej tkanka gąbczasta nadaje kości lekkość i pozwala mięśniom łatwiej poruszać kośćmi.

Ten typ kości występuje najczęściej w kręgosłupie (kręgi), żebrach, szczęce, kości udowej i części bliższej kości ramiennej, nadgarstku i kostce. Stanowi tylko 20% masy szkieletu, ale jest najbardziej aktywnym składnikiem metabolicznym. 

Osteoporoza kręgów

Kiedy osteoporoza, wpływając na przebudowę kości gąbczastej trzonów kręgów, dotyka kręgosłupa, pacjenci odczuwają silny i nagły ból, powodujący niemożność wykonania jakiegokolwiek dalszego ruchu. 

W przypadku złamań trzonów kręgów pochodzenia osteoporotycznego naturalna krzywizna kręgosłupa zostaje uwypuklona, co prowadzi do zwiększenia kifozy (garbu) i uwydatnienia się brzucha, a wzrost, w miarę postępu zwyrodnienia stopniowo zmniejsza się o kilka centymetrów. Ponadto, ze względu na silny ból osoby cierpiące na to schorzenie przyjmują typową postawę i coraz mniej się poruszają, co dodatkowo powoduje bolesne napięcie mięśni. Brak ruchu powoduje również dalsze osłabienie mięśni, a nawet redukcję masy mięśniowej, co skutkuje niestabilnością i niepewnością podczas chodzenia. Ta niepewność z kolei zwiększa ryzyko upadków i tak tworzy się prawdziwe błędne koło. 

Strategie spowalniające postęp osteoporozy

Osteoporozy nie można wyleczyć. Odpowiednie środki zapobiegawcze i podjęta na czas kuracja umożliwiają skuteczne wpływanie na rozwój choroby oraz spowalnianie jej postępów. W niektórych przypadkach dostępne metody leczenia umożliwiają nawet zwiększenie gęstości szkieletu i do pewnego stopnia odwrócenie procesu utraty masy kostnej.

Środki zapobiegawcze obejmują budowanie jak największej masy kostnej już młodym wieku, aby zrekompensować późniejszą utratę masy. Do najważniejszych filarów profilaktyki należą aktywność fizyczna wzmacniająca mięśnie i kości, dieta bogata w wapń, który jest głównym budulcem kości, oraz przyjmowanie witaminy D, która sprzyja odkładaniu się wapnia w kościach. 

Istnieją również różne zatwierdzone leki łagodzące osteoporozę oraz zapobiegające jej. Do lekarza należy wybór najbardziej odpowiedniego leku dla danego pacjenta, biorąc pod uwagę płeć (istnieją leki przeznaczone tylko dla kobiet i leki przeznaczone la obu płci), wiek (np. niektóre leki są bardziej odpowiednie dla młodszych kobiet po menopauzie, a inne dla starszych), nasilenie osteoporozy, obecność dodatkowych czynników ryzyka (np. ryzyko upadków) i współistniejące choroby pacjenta (niektóre leki są przeciwwskazane w określonych warunkach klinicznych). Zasadniczo leki skuteczne w leczeniu osteoporozy można podzielić na trzy kategorie:

• leki antyresorpcyjne: zmniejszają resorpcję kości, spowalniając lub zatrzymując utratę masy kostnej i zachowując gęstość kości;
• leki anaboliczne: stymulują tworzenie nowych kości, zwiększając BMD;
• leki o mieszanym mechanizmie działania: słabo hamują resorpcję kości i słabo stymulują tworzenie kości.

Można również zmniejszać bolesność i zapobiegać złamaniom. W tym celu stosuje się leki przeciw osteoartropatii, leki przeciwbólowe, zabiegi manualne (np. masaże), fizjoterapię i medyczne urządzenia ortopedyczne takie jak aparaty ortopedyczne, których głównym celem jest właśnie zmniejszenie ryzyka złamań kości. Te ortopedyczne środki wspomagające są właściwie niezbędne nie tylko do terapii, gdy pacjent już doznał złamania, ale także do zapobiegania urazom układu kostnego – jeśli są właściwie dobrane i stosowane, mogą odpowiednio wspierać każdą narażoną strukturę. Można tu wymienić m.in. pasy, gorsety czy aparaty ortopedyczne, które dobiera się w zależności od stopnia zwyrodnienia, objawów, morfologii kości, wieku pacjenta oraz jego stopnia tolerancji i autonomii.